الف. توسل ‏و شفاعت در قرآن
از آیات قرآن به خوبى استفاده می شود که وسیله قرار دادن مقام انسان صالح در پیشگاه خدا و طلب چیزى از خداوند به خاطر او، به هیچ وجه ممنوع نیست و منافات با توحید ندارد.
به عنوان نمونه خدا می فرماید: " و اگر این مخالفان، هنگامى که به خود ستم مى‏کردند (و فرمان هاى خدا را زیر پا مى‏گذاردند)، به نزد تو مى‏آمدند و از خدا طلب آمرزش مى‏کردند و پیامبر هم براى آنها استغفار مى‏کرد خدا را توبه پذیر و مهربان مى‏یافتند". [1]
ب. توسل ‏و طلب شفاعت در روایات:
از روایات متعددى که از طرق شیعه و اهل تسنن در دست داریم، نیز به خوبى استفاده مى‏شود که توسل و طلب شفاعت هیچ گونه اشکالى ندارد، بلکه کار خوبى محسوب مى‏شود. [2]
این روایات بسیار فراوان است و در کتب زیادى نقل شده و ما به عنوان نمونه به چند قسمت از آنها که در کتب معروف اهل تسنن وجود دارد، اشاره مى‏کنیم
1. در صحیح بخاری (م.256) به صراحت بیان شده است: وقتی در مدینه قحطی آمده بود عمربن خطاب با توسل به مقام عباس ابن عبد المطلب عموی پیامبر (ص) چنین دعا و طلب باران کردند: "خدایا ما به مقام پیامبر تو متوسل شدیم و به ما باران دادی، حالا به مقام عموی او متوسل می شویم و طلب باران می کنیم". [3]
2. در مسند احمد بن حنبل (م. 241) ، آمده است: مردی حاجتی داشت عثمان (خلیفه سوم) به او گفت: وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان و به پیامبر (ص) متوسل شو و این دعا را بخوان "اللهم انی اسئلک و اتوجه الیک نبینا محمد (ص) نبی الرحمة، یا محمد انی اتوجه بک الی ربی لتقضی حاجتی"، تا به حاجتت برسی. [4]
3. امام مالک (مفتی مدینه) به منصور دوانقی دستور توسل به پیامبر (ص) را می دهد و چنین می گوید: پیامبر وسیله تو و وسیله پدرت، آدم است . که اشاره به دستور خداوند به آدم جهت توسل به انوار مقدسه پنج تن می باشد.
4. شعر معروفی که امام شافعی (م855) در جواز توسل به آل پیامبر (ص) سروده و گفته: آل النبی ذریعتی و هم الیه وسیلتی ؛ یعنی آل پیغمبر شفیع من هستند و اینها وسیله من و واسطه من در نزد خدا هستند". [5]
5. ابن علی خلال که از بزرگان حنابله است، می گوید: هر مشکلی که برای من پیش می آمد، نزد قبر موسی ابن جعفر (ع) می رفتم و به او متوسل می شدم و از او طلب شفاعت می کردم، چیزی نمی گذشت که مشکلم حل می شد". [6]
6. بیهقى (م.458) که از بزرگان اهل سنت است، نقل مى‏کند: در زمان خلافت خلیفه دوم، سالى قحطى شد بلال به همراهى عده‏اى از صحابه بر سر قبر پیامبر آمد و چنین گفت: "اى رسول خدا! از خدایت براى امتت باران بخواه ... که ممکن است هلاک شوند". [7]
7. یکی از بزرگان اهل سنت شخصی است به نام ابن خزیمه، ذهبی در باره وی گفته است: ابن خزیمه شیخ الاسلام و امام و حافظ بود و در فقه و حدیث تبحر زیادی داشت. [8]
ابوبکر محمد ابن الموئل (از اهل سنت) می گوید: با امام اهل حدیث ابن بکر ابن خزیمه و ابی علی ثقفی و عده ای از مشایخ اهل سنت به طرف طوس می رفتیم وقتی به نزدیک قبر علی ابن موسی الرضا (ع) رسیدیم از توسلی که ابن خزیمه برای آن حضرت انجام داد و گریه و زاری زیادی که کرد همه ما متحیر شدیم. [9]
8. درکتاب "وفاء الوفاء" تألیف دانشمند معروف و مورد اعتماد بزرگان اهل سنت، " علی ابن احمدسمهودى" (م.911) آمده است: مدد گرفتن و شفاعت خواستن در پیشگاه خداوند از پیامبر (ص ) و از مقام و شخصیت او، هم پیش از خلقت او مجاز است و هم بعد از تولد و هم بعد از رحلتش، هم در عالم برزخ، و هم در روز رستاخیز، سپس روایت معروف توسل آدم را به پیامبر اسلام (ص ) از عمربن خطاب نقل کرده که: آدم روى اطلاعى که از آفرینش پیامبر اسلام در آینده داشت به پیشگاه خداوند چنین عرض کرد: "خداوندا به حق محمد (ص) از تو تقاضا مى‏کنم که مرا ببخشى". [10]
سپس حدیث دیگرى از جماعتى از راویان حدیث از جمله "نسائى" (م303) و "ترمذى" (م279) که از دانشمندان معروف اهل تسنن و از صاحبین جوامع روایی هستند، به عنوان شاهد براى جواز توسل به پیامبر در حال حیات نقل مى‏کند که خلاصه‏اش این است: "مرد نابینایى تقاضاى دعا از پیامبر براى شفاى بیماریش کرد، پیغمبر به او دستور داد که چنین دعا کند:" خداوندا من از تو به خاطر پیامبرت پیامبر رحمت تقاضا مى‏کنم و به تو روى مى‏آورم اى محمد! به وسیله تو به سوى پروردگارم براى انجام حاجتم متوجه مى‏شوم خداوندا او را شفیع من ساز". [11]
سپس در مورد جواز توسل به پیامبر (ص) بعد از وفات چنین نقل مى‏کند که مرد حاجتمندى در زمان عثمان کنار قبر پیامبر (ص) آمد و نماز خواند و چنین دعا کرد: "خداوندا من از تو تقاضا مى‏کنم و به وسیله پیامبر ما محمد (ص) پیغمبر رحمت به سوى تو متوجه مى‏شوم، اى محمد من بوسیله تو متوجه پروردگار تو مى‏شوم تا مشکلم حل شود". بعدا اضافه مى‏کند چیزى نگذشت که مشکل او حل شد. [12]
9-" آلوسى" صاحب تفسیر معروف روح المعانی ، از علمای اهل سنت در قرن سیزدهم ، پس از تجزیه و تحلیل طولانى و دقت های فراوان در اعتبار احادیث توسل و شفاعت چنین گفته است: بعد از تمام این گفتگوها من مانعى در توسل به پیشگاه خداوند به مقام پیامبر(ص) نمى‏بینم چه در حال حیات پیامبر و چه پس از رحلت او، و سپس اضافه مى‏کند: "توسل جستن به مقام غیر پیامبر در پیشگاه خدا نیز مانعى ندارد به شرط اینکه او حقیقتا در پیشگاه خدا مقامى داشته باشد." [13]
نمونه های زیاد دیگری در کتب معتبر حدیثی موچود است که به وضوح نشان دهنده این اعتقاد و عمل به توسل و شفاعت در نزد ائمه اهل سنت و بزرگان آنان است.
کلمات و عقاید وهابیت در مورد توسل و شفاعت:
1- ابن تیمیه سر سلسله وهابیت (م. قرن هشتم) در کتاب " الرد علی الاخنائی" در مورد توسل به پیامبر(ص) و زیارت قبر حضرت چنین می گوید :"ر گاه کسی به قصد زیارت و توسل به پیامبر مسافرت کند ،و علت اصلی سفر او رفتن به مسجد حضرت و توسل وزیارت و طلب حاجتی از وی باشد مشرک و از شریعت اسلام خارج است." [14]
2- وی در همین کتاب می گوید: " التوسُّل بالموتی و لو الانبیاء کفرٌ وشرکٌ، وأنّه لم یَشْرَعْهُ سبحانه و تعالى لعباده."یعنی:"هر کس غیر خدا را بخواند وبه سوی غیر خدا برود و به مردگان توسل بجوید و طلب شفاعت کند و لو پیامبران الهی باشند مشرک است." [15]
3- "سؤال المیت والغائب وتوسل به نبیًا کان أو غیره من المحرمات المنکرة و شرک باتفاق أئمة المسلمین لم یأمر الله به و لا رسوله و لا فعله أحد من الصحابة و لا التابعین لهم بإحسان، لا استحبه أحد من أئمة المسلمین. یعنی :"درخواست حاجتی از میت و توسل به او چه پیامبر باشد یا غیر پیامبر از محرمات و شرک است به اجماع همه مسلمانان وخدا به آن امر نکرده وهیچ کسی از صحابه وتابعین این کار را انجام نمی دادند وکسی این را مستحب نمی داند. بنابر این این کار جایز نیست." [16]
4- محمد ابن عبد الوهاب در کتاب کشف الشبهات می گوید: " إن قیل : النبی - صلى الله علیه وسلم - أعطی الشفاعة وأنا أطلبه مما أعطاه الله . فالجواب إن الله أعطاه الشفاعة و نهاک عن هذا فقال : فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا ، فإذا کنت تدعو الله أن یشفع نبیه فیک فأطعه فی قوله : فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا [17] . و أیضا فإن الشفاعة أعطیها غیر النبی - صلى الله علیه وسلم - فصح أن الملائکة یشفعون و الأولیاء یشفعون و الأفراط یشفعون أتقول : إن الله أعطاهم الشفاعة فأطلبها منهم ؟ فإن قلت هذا رجعت إلى عبادة الصالحین التی ذکر الله فی کتابه وهذا شرک ، وإن قلت : لا ، بطل قولک : أعطاه الله الشفاعة وأنا أطلبه مما أعطاه الله."
یعنی:" اگر کسی بگوید ما می دانیم خدا به پیامبر مقام شفاعت داده و به اذن الله می تواند شفاعت کند چه مانعی دارد ما آنچه را خدا به او بخشیده از او تقاضا کنیم ، و از او طلب کنیم که برای ما شفاعت کند و یا به حضرت متوسل شویم ؟ ما در پاسخ می گوییم این کار شرک است و جایز نیست و اگر کسی چنین بگوید، بندگان صالح خدا را پرستش و عبادت کرده و این جایز نیست. [18]
5 - محمد ابن عبد الوهاب می گوید: " فاعلم أن شرک الأولین فی الجاهلیه أخف من شرک أهل زماننا وشرکهم اشد" یعنی:" شرک کسانی که قائل به جایز بودن توسل به مردگان و طلب شفاعت و زیارت آنها هستند از شرک بت پرستان زمان جاهلیت بدتر است ." [19]
لازم به ذکر است که از این قبیل کلمات در کتب وهابیون فراوان است به عنوان نمونه کتاب" الجامع الفرید" تالیف "محمد ابن ابراهیم نعمان " مجموعه ای از مقالات ابن تیمیه و محمد ابن عبد الوهاب را جمع کرده و از قول محمد ابن عبد الوهاب آمده است: " توسل و تبرک جستن به قبور و حتی دست کشیدن به قبر و بوسیدن آن و طلب شفاعت از آنها از عمل مشرکان است. [20]
با توجه به آیات قرآن و روایات متعددی که درکتب معتبر حدیثی اهل سنت موجود است شکی نیست که همه مسلمانان از جمله خلفاء و ائمه مذاهب اهل سنت توسل و شفاعت را قبول دارند و آن را جایز می شمارند.
اما بنابر نظر وهابیت که توسل و شفاعت به غیر خدا را شرک می داند باید قائل شود که بزرگان اهل سنت ازجمله خلیفه دوم و سوم هم مشرک بوده اند.
بنابر این مسلمانان با غیرت باید بین این دو نظریه یکی را انتخاب کنند. یا شرک همه مسمانان و از جمله بزرگانی همانند عمر و عثمان و امام شافعی و ابن خزیمه و.... را بپذیرند و یا اینکه متوجه عقاید انحرافی و بدعت های فرقه وهابیت باشند و از آنان بیزاری جویند.
پاورقی:
[1] در آیه 64 سوره نساء مى‏خوانیم: وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً:
[2] در این باره می توانید به سؤال 2143 (سایت: 2261) اعتقاد اهل سنت به توسل قبل از ابن تیمیه مراجعه کنید.
[3] محمد ابن اسماعیل بخاری ، صحیح بخاری باب مناقب عباس ابن عبد المطلب حدیث 3710، چاپ سوم ،بیروت ؛ دارالکتب العلمیه
[4] احمد ابن حنبل شیبانی ؛ مسند احمد ج 4 ص 138،چاپ دوم ،دار احیاء تراث العربیه1415
[5] ابن حجر ،الصواعق المحرقه ،ص274 ،چاپ اول، بیروت موسسه الرساله، 1417
[6] خطیب بغدادی، تاریخ خطیب ج13ص29 ،چاپ دوم،بیروت، دارالکتب العلمیه،1425
[7] التوصل الی حقیقه التوسل ... ص 253.
[8] محمد ابن احمد ابن عثمان الذهبی ،سیره اعلام النبلاء ج 11 ص 358، چاپ اول ،دارالفکر بیروت ،1407
[9] احمد ابن علی الخطیب بغدادی، تاریخ خطیب بغدادی ج 4 ص423 ،چاپ دوم،بیروت، دارالکتب العلمیه،1425
[10] سمهودی، علی ابن احمد ، وفاء الوفاء جلد3ص 1371- چاپ چهارم، بیروت، دارالکتب العلمیه؛ کتاب" التوصل الى حقیقة التوسل" ص 215 حدیث را از" دلائل النبوة" بیهقى نیز نقل نموده است متن حدیث این است" یا رب اسئلک بحق محمد لما غفرت لى"
[11] وفاء الوفاء،ج3، ص 1372. متن حدیث: " اللهم انى اسئلک و اتوجه الیک بنبیک محمد نبى الرحمة یا محمد انى توجهت بک الى ربى فى حاجتى لتقضى لى اللهم شفعه فى" .
[12] وفاء الوفاءج3 ، ص 1373. متن روایت : اللهم انى اسئلک و اتوجه الیک بنبینا محمد ص نبى الرحمة، یا محمد انى اتوجه بک الى ربک ان تقضى حاجتى".
[13] آلوسی، روح المعانى جلد 6 ص 114- 115.دارالکتب العلمیه ،بیروت 1415ه ق.
[14] ابن تیمیه ،الرد علی الاخنائی ،ص18، چاپ ریاض ، انتشارات المرئاسه العامه الادارات البحوث العلمیه ،1404ه ق.
[15] ابن تیمیه ، الرد علی الاخنائی ،ص52.
[16] همان، ص31.
[17] جن، 1.
[18] محمد ابن عبد الوهاب ،کشف الشبهات فی التوحید ،ص21بیروت ،دارالقلم ،الطبعه الاولی ، 1406ه ق.
[19] محمد ابن عبد الوهاب، کشف الشبهات، ص47.
[20] نعمان، محمد ابن ابراهیم، الجامع الفرید، ص306 به نقل از رساله الکلمات النافعه فی المکفرات الواقعه نوشته محمد ابن عبد الوهاب، عربستان ،جده،الطبعه الثالثه ،1393ھ ۔ق۔